بست‌ها قطعاتی هستند که معمولاً برای ثابت نگهداشتن یک جسم در جای خود یا محکم کردن اتصال بین دو جسم که معمولاً کابل، لوله یا شلنگ هستند، به کار برده می‌شوند. در جاهایی که یک جسم بنا به دلایلی مانند تکان خوردن، لرزش، ارتعاش، جابه‌جایی و غیره ممکن است از محلی که در آن قرار داده شده خارج گردد، بست به کار برده می‌شود. بست‌ها مصارف بسیار گسترده‌ای دارند؛ از بست‌های نگهدارنده کاغذ گرفته تا بست‌های فلزی قطوری که برای نگهداشتن لوله‌های نفتی یا گازی در جای خود به‌کار برده می‌شوند. بسته به مورد مصرف، جنس، استاندارد، شکل و اندازۀ بست تغییر می‌کند.
بست‌ها، از مواد اولیه متفاوتی ساخته می‌شوند، ولی دو جنس رایج به‌کار برده شده در ساخت بست، انواع فلز و انواع مواد پلی‌اتیلنی هستند. در این مقاله، هدف ما بررسی بست‌های فلزی، انواع، استانداردها و کاربردهای مختلف این نوع بست است.
بست فلزی چیست؟
بست‌های فلزی، قطعات نگهدارنده‌ای هستند که از فلزات مختلفی مانند آلومینیوم، مس (با روکش یا بدون روکش)، برنج، آهن ساده، آهن گالوانیزه یا استینلس استیل و غیره ساخته می‌شوند. پرمصرف‌ترین و مطمئن‌ترین بست فلزی، بستی است که از آهن یا فولاد گالوانیزه (ضدزنگ) ساخته شده باشد. این نوع بست‌های فلزی، مقاومت بسیار بالایی در برابر خوردگی، فرسایش و پوسیدگی دارند و بنابراین استفاده از آنها در هر نوع محیطی، از قابلیت اطمینان بالایی برخوردار است. نصب سریع و ساده بدون نیاز به مهارت‌های پیچیده، نیاز به تجهیزات اندک برای نصب و همچنین تنوع در اندازه و جنس از جمله مزیت‌های یک بست فلزی هستند. در بیشتر موارد برای محکم کردن بست فلزی در جای خود، تنها به یک یا دو پیچ و یک پیچ‌گوشتی نیاز است. در صورتی که قرار است لوله یا کابل به دیوار بسته و محکم شوند، به یک دریل دستی یا برقی برای سوراخ کردن دیوار نیاز داریم.
در محیط‌هایی که احتمال خوردگی و پوسیدگی فلز کم است یا از بست به‌عنوان یک قطعۀ موقت استفاده می‌شود، می‌توان برای صرفه‌جویی در هزینه، از بست‌های آهنی ساده استفاده کرد، اما این نوع بست فلزی با وجود قیمت بسیار پائین‌تر، در صورتی که در معرض هوای با رطوبت بالا یا آب قرار بگیرد، خیلی زود می‌پوسد و باید جایگزین شود.
کاربردهای بست فلزی
بست‌های فلزی قطعات سخت‌افزاری مهمی هستند که در همه جا یافت می‌شوند و مصارف بسیاری در خانه‌ها، محیط‌های صنعتی و فضاهای بیرونی دارند؛ ولی استفادۀ بارزتر آنها در ساختمان‌ها، به‌ویژه سیستم‌های لوله‌کشی ساختمان‌ها، مانند لوله‌کشی آب، لوله‌کشی گاز، کابل‌کشی برق و شبکه است. در ساخت شبکه‌های انرژی خورشیدی هم از بست فلزی استفاده می‌شود. کاربردهای بست فلزی مخصوص لوله: این نوع بست فلزی، به عنوان یک مکانیزم حمایتی جهت لوله‌هایی با طول زیاد که به صورت افقی یا عمودی کار گذاشته شده‌اند و حائلی برای نگه داشتن آنها نیست و به حالت معلق قرار دارند، استفاده می‌شود. با استفاده از بست فلزی، لوله به یک سطح نزدیک به خود، مثل دیوار پیچ می‌شود تا از ثابت ماندن آنها در صورت حرکت لوله یا انبساط لوله مطمئن شویم.
بست فلزی، تنوع بسیاری زیادی چه از لحاظ اندازه و چه از لحاظ کیفیت و جنس دارد. برخی از این بست‌ها، تنها برای ثابت نگهداشتن لوله در جای خود استفاده می‌شوند. برخی دیگر، در سناریوهای پیچیده‌ی لوله‌کشی که احتمال سنگینی بیش از حد لوله در اثر عبور مایعات سنگین وجود دارد (مانند ثابت نگهداشتن لوله‌های چدنی عبور فاضلاب) و امکان جابه‌جا شدن لوله‌ها یا خم شدن آنها هست، به کار برده می‌شوند. استفاده از بست فلزی مناسب اهمیت زیادی در یک‌پارچه بودن لوله‌کشی‌ها دارد. اگر نصب لوله‌ها به درستی و با قطعات مناسب انجام نشود، احتمال آسیب‌دیدگی‌های شدید و پرهزینه به ساختمان دور از انتظار نخواهد بود.
بست‌ها در ابتدا و انتهای هر لوله، شلنگ و کانالی که برای عبور هوا و مایعات استفاده می‌شود، به کار برده می‌شوند. یکی از مهم‌ترین کاربردهای بست فلزی، محکم کردن اتصال بین شلنگ گاز و نازل گاز (ورودی و خروجی) است.
استانداردهای مربوط به بست فلزی
بست فلزی قطعۀ بسیار ساده‌ای است که شاید به نظر برسد ساخت پیچیده‌ای نداشته باشد، اما همین قطعۀ ساده، اگر درست و استاندارد ساخته نشود، می‌تواند خسارت‌های بسیاری را به‌وجود آورد.
چنانچه بست فلزی متناسب با میزان رطوبت و خشکی هوا استفاده نشود، احتمال زنگ زدن و جدا شدن بست فلزی از جایی که به آن پیچ شده زیاد است. استفاده از آهن گالوانیزه یا استینلس استیل برای ساخت بست‌های فلزی ضدزنگ اهمیت زیادی دارد. همچنین لوازم جانبی این بست‌ها، مانند پیچی که با آن به دیوار یا کف متصل می‌شوند، باید از جنسی باشد که رطوبت هوا موجب زنگ‌زدگی و پوسیدن آنها نشود.
بست فلزی باید قدرت مقاومت در برابر دماهای بالا را داشته باشد. عبور مایعات گرم از لوله، موجب انبساط لوله شده و به بست فلزی نگهدارنده فشار وارد می‌آورد. یک بست فلزی استاندارد باید بتواند در برابر چنین انبساط‌هایی تاب بیاورد. معمولاً یک بست فلزی استاندارد، باید بتواند دماهای بین 25- درجه تا 110 درجۀ سانتی‌گراد را تحمل کند.
چنانچه امکان مواجهه با مواد شیمیایی که به فلز آسیب می‌زنند وجود داشته باشد، لازم است بست به‌کار برده شده، روکش شود. مواد روکش باید مقاومت خوبی در برابر عوامل شیمیایی خورنده داشته باشند.
ضخامت و انعطاف‌پذیری بست فلزی، دو عامل بسیار مهم هستند که در سرتاسر دنیا، استانداردهایی برای آنها تعریف شده است. هر چه ضخامت یک بست فلزی بیشتر باشد، استحکام بیشتر ولی انعطاف‌پذیری کمتری دارد. در بست فلزی کمربندی، اگر انعطاف‌پذیری فلز به کار برده شده کم باشد، کم و زیاد کردن قطر بست به سختی انجام می‌شود و احتمال پاره شدن آن در اثر فشار آوردن برای تغییر قطر بست وجود دارد.
ورق‌های استینلس استیل 304 و 316، ورق‌های آهنیِ CS-ST37 و انواع ورق آلیاژیِ A516 و A283 استاندارد لازم جهت ساخت بست‌های فلزی گوناگون را دارند. روکش‌‌‌های به‌کار برده شده برای بست‌های فلزی، از نوع گالوانیزه گرم، گالوانیزه سرد، تفلون، پی‌وی‌سی، EPDM، رنگ‌های الکترواستاتیک و غیره هستند. استانداردهای به‌کار برده شده در ساخت بست فلزی، معمولاً استانداردهای ISO و BS می‌باشند.
در کل، ساخت و به‌کارگیری بست فلزی باید براساس استانداردهای تعیین شده برای اندازه، ضخامت، مقاومت در برابر عوامل فیزیکی و شیمیایی، مقاومت در برابر گرما و … باشد.
انواع بست فلزی
بست فلزی، انواع بی‌شماری دارد که در اینجا پرکاربردترین آنها را معرفی خواهیم کرد:
1- بست فلزی یک طرفه: این نوع بست، یک پایه هم اندازه با قطر بست دارد که سوراخی در وسط آن برای پیچ کردن بست به سطح حمایتی (دیوار، سقف، کف …) تعبیه شده است. ابتدا، محل پیچ کردن بست به سطح مشخص شده و با دریل سوراخ می‌شود، سپس لوله را در جای تعیین شده، نگه می‌دارند و بست فلزی یک طرفه را به‌طوری که سوراخ روی پایه درست مقابل سوراخ دیوار قرار بگیرد، روی لوله قرار داده و با پیچ محکم می‌کنند.
بست فلزی یوبولت یا کرپی: یک مفتول فلزی گالوانیزه یا پوشش‌دار را به شکل یو (U) در آورده و دو انتهای آن را رزوه‌بندی می‌کنند. دو واشر و دو مهره نیز به انتهای آن اضافه می‌کنند. از این نوع بست فلزی معمولاً به عنوان نگهدارنده (لنگر) و یا در مواقعی که نیروی کششی پائین است، استفاده می‌کنند.
بست فلزی گلابی یا رگلاژی: ضخامت ورق آهن به‌کاربرده شده برای این نوع بست فلزی، 2 تا 3 میلی‌متر است. این بست، دارای یک میله دو سر رزوه شده است که یک سر آن به بست و سر دیگر آن در سطح حمایتی پیچ می‌شود. معمولاً این نوع بست فلزی، جهت نصب ثابت نگهداشتن لوله در زیر سقف یا لوله‌هایی که به صورت افقی قرار داده می‌شوند، استفاده می‌شود. این بست، عملکرد خوبی در نگهداشتن لوله‌های فاضلاب، لوله‌های فلزی، چدنی و ضد زنگ نشان داده است.
بست فلزی پایه‌دار: بست فلزی پایه‌دار، یک پایه از جنس پلی‌اتیلن (مقاومت حرارتی بالا از 30- تا 150 درجه سانتی‌گراد) دارد که از دو طرف به سطح حمایتی پیچ می‌شود. روکش به‌کار برده شده برای بست‌های پایه‌دار معمولاً از نوع پی‌وی‌سی، گالوانیزه (سرد و گرم) و رنگ الکترواستاتیک است.
بست فلزی تی یا دنباله‌دار: بست تی در دو نوع ساده و روکش‌دار ساخته می‌شود. از این نوع بست برای نصب لوله‌های آهنی و لوله‌های پلیکا در زیر سقف (با فاصله ثابت از سقف) استفاده می‌شود. این نوع بست، از یک دسته و یک پایه فلزی ساخته شده است.
بست آچاری یا تی بولت: این نوع بست برای اتصالات شلنگی به‌کار برده می‌شود. جنس این نوع بست فلزی، معمولاً از آلومینیوم، آهن، برنج و غیره ساخته می‌شوند. این بست دور ناحیه اتصال قرار داده می‌شود و سپس با استفاده از پیچ گوشتی، پیچ آن را سفت می‌کنند.
بست کمپرسوری یا کاتری: این بست، در صنایع کشاورزی و ساختمان سازی، محکم کردن اتصال شلنگ‌های کمپرسوری و شلنگ‌های فشار قوی تخلیه بتن استفاده زیادی دارد. بعد از قرارگیری در وضعیت مشخص شده، دو سر بست با استفاده از مهره‌های قرار داده شده بر روی دو میله رزوه‌دار سفت می‌شوند.
بست فنری یا سیمی: این نوع بست با استفاده از ورق‌های فلزی گالوانیزه 2 تا 3 میلی‌متر و بیشتر در دو نوع بست فنری ساده (تک سیم) و بست فنری دو سیم ساخته می‌شوند. بست‌های فنری ضد زنگ دو سیم کاربرد وسیعی در صنایع خودروسازی، کشتی‌رانی، کشاورزی و غیره دارند.
بست شلنگی کمربندی فلزی: این بست درست همانند کمربند قابلیت تغییر سایز دارد.
بست فلزی شلنگی قابل تنظیم: این بست یکی از پرمصرف‌ترین بست‌ها به‌شمار می‌رود که معمولاً از جنس ضد زنگ ساخته می‌شود. اندازه قطر این بست قابل تنظیم است و بعد از قرار گرفتن روی شلنگ و تنظیم اندازه، با استفاده از پیچی که روی آن تعبیه شده، بر روی شلنگ محکم می‌شود.
جمع‌بندی
در اینجا ما تنها به معرفی بست‌های فلزی پرداختیم که استفادۀ بیشتری در زندگی روزمره و صنایع مهم دارند ولی انواع بست فلزی بسیار بیشتر از موارد معرفی شده در این مقاله هستند. بست‌ها قطعات ساده‌ای هستند اما جزء کاربردی‌ترین وسایل در صنایع مختلف به شمار می‌روند و به همین دلیل، نباید نسبت به کیفیت ساخت آنها بی‌توجه بود.