روغن صنعتی چیست ؟
روان‌کننده‌ها یا به‌اصطلاح امروزی “روغن صنعتی”، همان محصولاتی هستند که برای کاهش اصطکاک اجزای مکانیکی موتورها مورداستفاده قرار می‌گیرند. برخلاف اغلب محصولات نفتی که بر اساس چندین پارامتر و ویژگی شناسایی می‌شوند، روان‌کننده‌ها و روغن‌های صنعتی تنها از طریق عملکردشان قابل‌شناسایی هستند؛ برای شناسایی عملکرد روغن‌های صنعتی تنها می‌توان به انجام آزمایش در آزمایشگاه‌های مخصوص اتکا کرد. مهم‌ترین ویژگی روان‌کننده‌ها شاخص ویسکوزیته (VI) است که نشان‌دهنده تغییرات ویسکوزیته در دماهای مختلف می‌باشد.
روان‌کننده چیست ؟
روان‌کننده‌ها از ترکیب “روغن پایه” و چندین ماده افزودنی مختلف تشکیل می‌شود. به‌طورکلی، روغن‌های پایه از نفت خام هسته می‌شوند؛ بااین‌حال، برای تولید این روغن‌ها از مواد اولیه پتروشیمی (روان‌کننده‌های صنعتی) استفاده می‌شود. مواد افزودنی ازجمله مواد شیمیایی هستند که تنها برخی شرکت‌های روغنی و برخی شرکت‌های شیمیایی برای تولید آنها اقدام می‌کنند. عملکرد روان‌کننده‌ها رابطه مستقیمی با ترکیب مواد افزودنی دارد. معمولاً افزودنی‌ها و روغن‌های پایه در بازار موجود هستند. ازاین‌رو، اغلب شرکت‌ها تنها به خرید و ترکیب این مواد قناعت می‌کنند. روان‌کننده‌های مصرف‌شده (یعنی روغن‌های خروجی) را می‌توان پس از جمع‌آوری و پردازش مجدد، به محصولات “دست‌دوم” قابل‌فروش تبدیل کرد. روان‌کننده‌ها و روغن‌های صنعتی ازجمله پیچیده‌ترین محصولات پالایشی هستند که تکنولوژی تولید منحصربه‌فرد خود را دارند. در مقایسه با دیگر محصولات نفتی، تقاضا برای روان‌کننده‌ها کمتر است؛ ازاین‌رو، این محصولات تنها در تعداد معدودی از پالایشگاه‌ها تولید می‌شوند.
طبقه‌بندی روغن‌های صنعتی
با در نظر گرفتن خاصیت ویسکوزیته می‌توان روغن‌های صنعتی را به سه دسته سبک، متوسط و سنگین تقسیم کرد. از روغن‌های سبک، با ویسکوزیته 5 تا 10 سانتی استوک (1 سانتی استوک = 10−6 m2/sec) در دمای 50 درجه سلسیوس و حداقل نقطه ریزش -25 درجه سلسیوس، برای روان کاری دستگاه‌های پرسرعت با بار کم استفاده می‌شود. این گروه شامل روغن L (ولوزیت) و روغن T (پترولاتوم) می‌شود؛ این روغن‌ها برای روان کاری چهارچوب‌های چرخان و دوتایی در صنعت پارچه‌بافی و اسپیندل دستگاه‌های تراش و فلزکاری و موتورهای کم قدرت ولی با سرعت بالا استفاده می‌شوند. علاوه بر این، از روغن خیاطی برای دستگاه‌های بافت و چرخ‌خیاطی؛ از روغن جداکننده L برای روان کاری دستگاه‌های جداکننده پرمصرف و از روغن ابزارآلات MVP (نقطه ریزش -60 درجه سلسیوس) برای روان کاری ابزارآلات نظارتی و اندازه‌گیری استفاده می‌شود.
روغن‌های صنعتی متوسط، دارای ویسکوزیته 10 تا 50 سانتی استوک در دمای 50 درجه سلسیوس و حداقل نقطه ریزش -30 درجه سلسیوس هستند. این روغن‌ها برای روان کاری دستگاه‌های صنعتی با سرعت متوسط و بار متوسط مورداستفاده قرار می‌گیرند. این گروه شامل روغن‌های روان کننده دستگاه‌ها و دوک‌ها، روغن جداکننده L و تلگراف روغن می‌شود. بخش‌های مختلف صنعتی (ازجمله صنعت روشنایی، فلزکاری و غیره) با استفاده از این روغن‌ها به روان کاری یاتاقان موتورهای الکتریکی کم قدرت و سیستم‌های هیدرولیک دستگاه‌های فلزکاری اقدام می‌کنند.
روغن‌های صنعتی سنگین، با ویسکوزیته 10 تا 30 سانتی استوک در دمای 100 درجه سلسیوس و نقطه ریزش تقریباً بالا، در روان کاری ابزار صنعتی کم‌سرعت و تحت بارهای سنگین کاربرد دارند – برای مثال، کوره، پرس و چرخ‌دنده‌های حلزونی و کنگره‌ای.
علاوه بر این سه گروه، روغن‌های صنعتی شامل روغن‌های ابزاری (با ویسکوزیته تقریباً بالای 10 تا 20 سانتی استوک در دمای 50 درجه سلسیوس و نقطه ریزش پایین تا -70 درجه سلسیوس، برای روان کاری دستگاه‌های اندازه‌گیری و آزمایشگاهی)، روغن ساعت (با ویسکوزیته 20 تا 30 سانتی استوک در دمای 50 درجه سلسیوس و حداقل نقطه ریزش -20 درجه سلسیوس)، روغن‌های توربین (با ویسکوزیته 20 تا 50 سانتی استوک در دمای 50 درجه سلسیوس و حداقل نقطه ریزش -15 درجه سلسیوس برای روان کاری یاتاقان‌ها و قطعات جانبی در توربین‌های آبی و بخار) و روغن‌های کمپرسور (با ویسکوزیته 10 تا 20 سانتی استوک در دمای 100 درجه سلسیوس برای روان کاری کمپرسورهای دوطرفه و چرخشی) نیز می‌شوند. آخرین گروه شامل روغن‌های یخچال است که برای روان کاری کمپرسورهای یخچال‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد.
روغن‌های هیدرولیک نوعی خاصی از روغن‌های صنعتی هستند که به‌عنوان مایعات در جریان در سیستم‌های هیدرولیک، ازجمله سیستم ترمز دستگاه‌های موتوری و درایوهای هیدرولیک ابزارهای ماشینی مورداستفاده قرار می‌گیرند. حداقل نقطه ریزش این گروه از روغن‌های هیدرولیک -70 درجه سلسیوس است و درجه خلوص و ثبات اکسیداسیون بسیار بالایی دارند.
بایدها و نبایدهای استفاده از روغن‌های صنعتی
روغن یکی از متداول‌ترین روان‌کننده‌های مورداستفاده در کارخانجات صنعتی است. این مایع رقیق در “وزن‌ها” یا ویسکوزیته‌های مختلف تولید می‌شود. هرچه وزن روغن کمتر باشد، روغن رقیق‌تر خواهد بود. گاهی اوقات، اضافه کردن افزودنی‌ها به روغن از خوردگی و اکسیداسیون آن جلوگیری می‌کند.
در چه مواقعی می‌توان از روغن‌های صنعتی استفاده کرد؟
از روغن‌های صنعتی برای روان کاری لولا، یاتاقان، تعمیر و نگهداری ابزار و تیغه‌های تراشکاری استفاده کنید. در مواقعی که جداسازی اجزای دستگاه ممکن نیست، می‌توان از این روغن‌ها استفاده کرد؛ در این صورت، روغن را با استفاده از یک فتیله به دستگاه وارد کنید. برای جلوگیری از مقاومتی که در زمان اعمال گریس تجربه خواهید کرد نیز می‌توان از روغن‌های صنعتی برای روان کاری قطعات استفاده کرد.
در چه مواقعی نباید از این روغن‌ها استفاده کرد؟
در صورت وجود هرگونه آلودگی بر قطعه یا دستگاه موردنظر از اضافه کردن روغن به دستگاه بپرهیزید. در این موقعیت، اضافه شدن روغن به ناحیه آلوده می‌تواند موجب اصطکاک بیشتر و یا “جلوگیری” از کار دستگاه شود. علاوه بر این، در صورت آلودگی سطح، روغن‌های با ویسکوزیته پایین از روی سطح چکه خواهند کرد.
در صورت خیس بودن سطح و یا احتمال خیس شدن سطح، روغن از روی سطح پاک خواهد شد. باور عموم بر این است که روغن موجب ضدآب شدن سطح می‌شود؛ بااین‌حال، روغن قادر به جذب آب است و با گذر زمان از چسبندگی آن کاسته شده و از قطعاتی که نیاز به روان کننده دارند، پاک می‌شود.
دلایل استفاده و کاربردهای روغن‌های صنعتی و روان‌کننده‌ها
واحدهای تولید صنایع مختلف، از صنعت خودروسازی تا تولید مواد خوراکی، از کاربردهای مختلف روغن‌های صنعتی و روان‌کننده‌ها بهره می‌برند. برخی از دلایل استفاده و کاربردهای اصلی این مواد عبارت‌اند از:
- کاهش اصطکاک
یکی از کاربردهای شناخته‌شده روان‌کننده‌ها، توانایی آنها در کاهش اصطکاک دستگاه‌های خانگی و صنعتی است. این روغن‌ها علاوه بر افزایش عمر دستگاه و جلوگیری از ساییدگی قطعات، موجب بهبود عملکرد دستگاه خواهند شد.
- کاهش آلودگی
برخی از دستگاه‌ها، به‌ویژه در صنعت خودروسازی، تولیدکننده آلودگی و ذرات ناخواسته هستند. در این مواقع، روان‌کننده‌ها به حذف این ذرات ناخواسته کمک کرده و پس از انتقال آنها به فیلتر تعبیه‌شده در دستگاه، موقعیت مناسبی برای جمع‌آوری آنها فراهم می‌کنند. به‌منظور کاهش آلودگی معمولاً از روان‌کننده‌هایی استفاده می‌شود که حاوی مواد افزودنی شوینده هستند.
- محافظت در برابر خوردگی
مواجهه برخی قطعات صنعتی با رطوبت و اکسیژن، به‌ویژه قطعات آهنی و فلزی، می‌تواند موجب خوردگی این قطعات شود. تعویض و تعمیر این قطعات ازجمله پرهزینه‌ترین فعالیت‌های شرکت‌های تولیدکننده است. در اغلب موارد با استفاده و اعمال صحیح روان‌کننده‌ها می‌توان خوردگی را کاهش داد و یا از بروز آن جلوگیری کرد.
- جلوگیری از ساییدگی و پارگی
حتی در مواقعی که عملکرد اجزای مختلف دستگاه‌ها با مشکلی مواجه نیست نیز احتمال ناهمواری و زبری وجود دارد؛ در این صورت، ساییده شدن قله‌های به وجود آمده به سطوح مجاور موجب آسیب این سطوح خواهد شد. این اصطکاک نیز درنهایت به ساییدگی و پارگی اجزا منتهی خواهد شد. استفاده مناسب از روان‌کننده‌ها و روغن‌های صنعتی می‌تواند آسیب‌های وارده به اجزا را تا حد قابل‌توجهی کاهش داده و طول عمر دستگاه را افزایش دهد.
- جدا نگه داشتن قطعات در حال حرکت
تقریباً تمامی سیستم‌های صنعتی از اجزای متحرک تشکیل‌شده‌اند. عملکرد و امنیت این دستگاه‌ها رابطه مستقیمی با روان کاری صحیح قطعات تشکیل‌دهنده آنها دارد. تماس قطعات متحرک با یکدیگر احتمال ساییدگی آن قطعات را افزایش داده و درنتیجه، موجب تولید گرما می‌شود. گاهی اوقات، تولید گرما می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در این مواقع استفاده از روان‌کننده‌ها بسیار ضروری است، زیرا روان‌کننده‌ها با ایجاد نوعی لایه جداکننده میان دو قطعه موقعیت مناسبی برای حرکت آزاد و مستقل قطعات فراهم خواهند کرد.
جمع‌بندی
روغن‌های صنعتی یا روان‌کننده‌ها ازجمله موادی هستند که برای تسهیل حرکت و بهبود عملکرد قطعات محرک دستگاه‌های صنعتی مورداستفاده قرار می‌گیرند. از کاربردهای اصلی روغن‌های صنعتی می‌توان به کاهش اصطکاک، کاهش ساییدگی، کاهش خوردگی، بهبود عملکرد و طول عمر دستگاه، جلوگیری از بروز خوردگی در قطعات و غیره اشاره کرد. روغن‌های صنعتی بر اساس ویسکوزیته یا “وزن” به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند (سبک، متوسط و سنگین)؛ هرچه سطح ویسکوزیته روغن کمتر باشد، روغن رقیق‌تر و سبک تر خواهد بود.